Türkiye'nin Ovaları, Platoları ve Akarsuları

Ova: Akarsular tarafından yarılmamış, çevresine göre alçak olan düzlüklerdir.

1.      Karstik Ovalar: Karstik bir taştır, suda eriyebilir.

Ø  Ege Bölgesi: Muğla, Denizli, Afyon, Isparta, Burdur, Acıpayam, Şuhut.

Ø  Akdeniz Bölgesi: Korkuteli, Elmalı, Gembos, Kestel, Kızılkaya. (polye ovaları da denir).

2.      Delta Ovaları: Kıyı ova anlamına da gelir. Bir ovanın delta ova olması için; akarsuyun bol alüvyon taşıması gerekir, akarsuyun döküldüğü deniz sığ olmalı, akarsularda gelgitlerin olmaması gerekir.

Dip Not: Türkiye’de delta oluşumu için gerekli tüm şartlar olsa da yeteri kadar delta yoktur. Çünkü; denizlerde tuzluluk oranının farklılığı sebebiyle meydana gelen yoğunluk farkına dayalı alt ve üst deniz akıntılarının olmasından kaynaklanmaktadır.

Ø  Karadeniz Bölgesi: Tüm delta ovalar Orta Karadeniz’de yer alır. Bunun nedeni ise, denizin bu bölgede sığ olmasıdır. Çarşamba (Yeşilırmak), Bafra (Kızılırmak).

Ø  Ege Bölgesi: En çok bu bölgemizde var çünkü dağlar denize dik uzanmaktadır. Bakırçay, Gediz, K/B Menderes.

Ø  Akdeniz Bölgesi: Aksu, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Çukurova (en verimli ve en büyük delta).

3.      Tektonik Ovalar: Tektonik kökenli ovalar belli kırık hatlar üzerinde sıralanmıştır. Bu kırıklar günümüzde de canlıdır. Bu nedenle bu ovalar Türkiye’nin etkin deprem kuşağı üzerinde bulunur.

Ø  Akdeniz Bölgesi: Hatay, Kahramanmaraş.

Ø  Doğu Anadolu Bölgesi: Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Pasinler, Horasan, Kars, Ardahan, Iğdır, Erzincan.

Ø  Karadeniz Bölgesi: Bolu, Hendek, Düzce, Gevede, Niksar, Zile, Amasya, Çorum, Erbaa.

Ø  Marmara Bölgesi: Bursa, M. Kemal Paşa, Karacabey, Balıkesir.

Ø  Ege Bölgesi: Akhisar.

Ø  G. D. Anadolu Bölgesi: Hakkari Yüksek Ova (en yüksek ova), Altınbaşak.

Ø  İç Anadolu Bölgesi: Konya, Aksaray, Develi (çok yağış alır), Ankara Çubuk ovası, İnönü. En az yağış alan Iğdır ovasıdır.

Platolar

1.      Çatalca – Kocaeli: Türkiye’nin en gelişmiş en fazla nüfuslanmış yeridir. En alçak plato deniz seviyesine çok yakın.

2.      Ege Bölgesi: Bayat (Afyon), Yazılıkaya (İç Anadolu içerisinde de yer alır).

3.      Akdeniz Bölgesi: Taşeli, Türkiye’nin en verimsiz en az nüfuslanmış ovasıdır.

4.      G. D. Anadolu Bölgesi: Gazi Antep, Şanlıurfa; tarıma çok elverişli.

5.      D. Anadolu Bölgesi: Erzurum, Hakkari, Kars; deniz seviyesinde en yüksek platolar.

6.      İç Anadolu Bölgesi: Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Yazılıkaya, Uzunyayla. Tahıl ve baklagil aynı zamanda da küçükbaş hayvancılık ile uğraşılır. En fazla plato bu bölgede var.

 

Akarsular 

            Akarsuyun başladığı yere kaynak denir. Kaynaktan başlayan kısma ise yukarı bölümü denize dökülmesine yakın yerlerine de aşağı, ortada kalan kısmına ise akarsuyun orta kısmı denir.

Ø  Bütün kolları ile beraber akarsuyun suyunu topladığı alana havza denir.

Ø  Topladıkları suyu denize ulaştıran akarsulara açık havza denir.

Ø  Bir göle dökülüyorsa ya da kara içinde kuruyup kaybolursa kapalı havza denir.

Ø  Debi: Akarsuyun herhangi bir yerinden bir saniyede akan su miktarıdır. Debiyi, havzaya düşen yağış miktarı, akarsuyun geçtiği yerlerin arazi yapısı, havzadaki kar ve buzulların miktarı, kaynak suları, buharlaşma miktarı, bitki örtüsü ve insan faktörü etkiler. Türkiye akarsularının debileri yarı kurak iklim koşullarından dolayı düşüktür. Debiyi ölçmek için en uygun yer akarsuyun denize döküldüğü bölgesidir.

Ø  Akarsu Rejimi: Akarsuların akıttığı su miktarının yıl içindeki değişimine denir. Bazı akarsuların yatağındaki su miktarı yıl içinde belirgin bir azalma ve çoğalma göstermez sürekli yağışlarla beslenen Doğu Karadeniz bölümü akarsuları böyledir. Bu tip akarsuların rejimleri düzenlidir.

Ø  Bazı akarsuların yağışlı mevsimde su miktarı artar, kurak dönemde suları iyice çekilir. Su miktarı yıl içinde belirsiz zamanlarda artar ve azalır. Kurak bölgelerdeki akarsular böyledir. Çünkü buradaki yağış rejimi düzensizdir. Bu akarsuların rejimi düzensizdir.

Ø  Bazı akarsuların sularını birden çok bölge ya da yöreden aldığı için tek bir rejimden söz etmek mümkün değildir. Böyle akarsuların rejimine de karma rejimli akarsu denir.

Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri

Ø  Yer şekilleri ve Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olmasından dolayı boyları kısadır.

Ø  Dağların fazla olması, yükseklik ve eğimden dolayı akış hızları fazladır. Akış hızlarının fazla olmasından dolayı aşındırma güçleri, hidroelektrik enerji potansiyelleri fazladır ve bol miktarda alüvyon taşırlar.

Ø  İklimde yağış rejiminin düzensiz olması ve özellikle yaz mevsiminin kurak geçmesinden dolayı akıttıkları su miktarı mevsimlere göre değişir yani rejimler düzensizdir.

Ø  Türkiye’de görülen yarı kurak iklim koşullarından dolayı taşıdığı su miktarları (debi) düşüktür.

Ø  Endüstrinin geliştiği bölgelerdeki akarsuların sanayi atıklarından dolayı kirlilik oranı fazladır. B/K. Menderes, Gediz, Susurluk, Sakarya, Kızılırmak, Ergene, Porsuk…

Ø  Kar erimelerinden dolayı debileri ilkbahar mevsiminde en yüksektir.

Ø  Hızlı akmaları, debilerinin düşük olması ve rejimlerinin düzensiz olmalarından dolayı ulaşım ve taşımacılıkta yararlanılmaz. Bartın çayı hariç.

Karadeniz Bölgesi:

Ø  Çoruh: Rejimi düzensiz dağlık alanlardan geçiyor. Açık havzalı; Gürcistan’dan Karadeniz’e dökülüyor.

Ø  Yeşilırmak: Rejim düzeni normal. Düzlüklerden akıyor. Açık havzalı.

Ø  Kızılırmak: Karma rejimli bir akarsu, çok düzensizdir. Kaynak bölgesi İç Anadolu. En uzun akarsudur, kendi topraklarımızın içerisinde.

Ø  Bartın (Kocaırmak): Rejimi düzenlidir. Tek taşımacılık bu akarsu ile yapılır. Gerçek anlamda denge profiline ulaşan tek akarsu.

Ø  Sakarya: Ege’den doğup Karadeniz’e dökülür. Açık havzalıdır. Rejimi karma ve düzensizdir. En çok malzeme taşıyan akarsu.